Anlatım Bozuklukları Konu ve Ders Notları

1- Gereksiz Sözcük Kullanımı:
Gereksiz sözcük kullanımı iki şekilde karşımıza çıkar:
a. Anlamları aynı iki sözcüğün aynı cümlede kullanılması  ile

1. Ülkemizin sorunları bitmiyor, tükenmiyor.( bitmiyor-tükenmiyor)
2. Sabahleyin ısı sıfırın altında eksi beş dereceye düşecekmiş. (Sıfırın altı-eksi )
3. Sanki bulutların üstünde yürüyor gibiydim. (sanki-gibi)

b. Bir sözcüğün kendi anlamının dışında cümledeki bir kelimenin anlamını da zaten içeriyor olması

1. Kulağına alçak sesle gelemeyeceğini fısıldadı. ( Fısıldamak alçak sesle olur.)
2. Eve yaya yürüyerek gitmeye karar verdik. ( yürümek zaten yaya olur)
3. İlaçları iki günde bir gün aşırı vermelisiniz.( gün aşırı iki günde bir demektir.)

​2-  Sözcükleri Karıştırma
Yazılış ya da anlam bakımından benzerlik gösterdiği için kasıtlı olarak değil de bazı kelimerin uygun olmayan cümlede kullanılmasıdır.

1. Geç kalmak şahsıma özel bir durum gibi görünüyor. ( özel değil özgü olacak.)
2. Kar yolu kapadığı için geçit servis yolundan sağlanıyor.( Geçit değil geçiş)
3. Işın camdan yankılanması gözlerimi kamaştırdı. ( yankılanmak değil yansımak)
4. Vezüv etken bir yanar dağdır. ( etken değil etkin)
5. Okuldan son öğretim durumunu gösteren bir belge istedi.( öğretim değil öğrenim)
6. Fiyatlar çok pahalı olduğu için alışveriş oranları düştü.( pahalı değil yüksek)

​3. Sözcüklerin Yanlış Anlamda Kullanılması:
Anlam ya da yazılış bakımından benzerlik görülmediği halde bazı kelimelerin cümlenin anlamına uymayacak şekilde kullanılmasıdır.

1. Çocuklarımızı azımsarsak onların gelecekteki başarılarına set çekeriz. (azımsamak değil küçümsemek)
2. Dünden itibaren kar durmadan yağıyor. (itibaren değil beri)
3. Ektiğim fidanlar bu yıl meyve verdi. ( fidan ekilmez, dikilir.)
4. Bu yıl sınavı kaybetme şansınız yok.( şans değil ihitimal)
5. Bugün dünyanın her yerinde cüzzamlılar günü kutlanıyor.( Cüzzamlılar günü eğlenecek bir olmadığı için kutlanamaz. Hatırlandı,  etkinler düzenlendi gibi ifadeler kullanılabilir.
6. Kazandıkları paralar mutluluklarına yol açtı. ( Yol açmak olumsuzluk bildirir, ‘mutluluklarını sağladı’ ifadesi daha mantıklı olur.)

​4. Sözcüklerin yanlış yerde kullanılması:
Sözcük ya da sözcük gruplarının cümlenin akışına uygun olmayan yerde kullanılması cümlenin anlamını değiştirebilir ya da bozabilir.

1.  Eski Antalya milletvekili burada yaşıyormuş.

• ( Antalya eski milletvekili burada yaşıyormuş.)

       2.  Burada her Allah’ın günü kaza oluyor.

• ( Burada Allah’ın her günü kaza oluyor.)

       3.  İzinsiz İnşaata girmek tehlikeli ve yasaktır.

• ( İnşaata izinsiz girmek tehlikeli ve yasaktır.)

       4. Ağrısız kulak delinir.

• ( Kulak ağrısız delinir.)

       5. Günde kırk kere limonlu salatılık turşusu satan dükkana uğrardı.

• (Limonlu salatılık turşusu satan dükkana günde kırk kere uğrardı.)

​5. Sıralama ve Mantık Yanlışlığı
Cümlede anlatılanın mantıksal sıralamaya uymaması sonucu anlatım bozukluğu ortaya çıkar.

1. Kanser  zamanında teşhis edilmezse ölüme hatta organların tahrip olmasına yol açabilir.

• ( Kanser zamanında teşhis edilmezse organların tahrip olmasına hatta ölüme yol açabilir.)

2. Karar  230’a karşı 190 oyla alındı.

• ( Karar 190’a karşı 230 oyla alındı.)

       3. Seninle değil bu şehirde gezmek dünyada bile gezmem.

• (Seninle değil dünyada bu şehirde bile gezmem.)

6. Anlamca Çelişen Sözcüklerin Bir Arada Kullanılması

1. Şüphesiz okula varmış olmalı. (İhtimal-kesinlik bir arada olmaz.)
2. Kesinlikle bitirme sınavlarından başarılı olabilir.
3. Buraya taşınalı hemen hemen tam on yıl oldu.

7. Deyim ve Atasözlerinin Yanlış Kullanımı:
Deyimler ve atasözlerinden kelime çıkarılamaz, onlara kelime eklenemez.  Deyimler kullanılan cümlenin anlamı ile uygunluk arz etmelidir. Bu kurallara uyulmadığı takdirde anlatım bozukluğu ortaya çıkar.

1. Suç üstü yakalanınca paçaları tutuştu ( etekleri tutuştu)
2. Sabahtan beridir bir şey yemedim, midem zil çalıyor.( karnım zil çalıyor.)
3. Korku filmi izlerken saçlarım diken diken oldu( tüylerim diken diken oldu.)
4. Ona ayak bağı oluyor, işin çabuk bitmesini sağlıyordu. ( ayak bağı olmak işi aksatır, çabuk bitmesini sağlamaz. Cümleye uygun olmayan deyim kullanılmış.)

8.Gereksiz  yardımcı fiil kullanma
İsim + yardımcı fiil ile yapılan bileşik fiillere ihtiyaç duyulmadığı zamanlarda kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar.

1. Ondan kuşku etmemelisim. ( kuşkulanmamalısın)
2. Geç geldim diye benden kuşku ediyor gibisin. ( kuşkulanıyor)
3. Boşuna umut etme, arkadaşın gelmeyecek.(umutlanma)

​ 9. Anlam Belirsizliği:
​(Anlam belirsizliği çoğu kaynakta anlatım bozukluğu olarak geçmemektedir. Ancak garanti olsun diye öğrenmenin yararlı olduğunu düşünüyorum.)
Cümlede kastedilenin ikinci şahıs mı (senin) yoksa üçüncü şahıs mı (o) kesin olarak anlaşılamadığı cümlelerde anlam belirsizliği vardır.

1. İstanbul’a geldiğini duydum. ( senin geldiğini / onun geldiğini)
2. Ehliyetine el koymuşlar ( onun ehliyetine/ senin ehliyetine)

​10. Karşılaştırma Hataları:
Karşılaştırma cümlelerinde bazen aynı anda birden fazla anlam ortaya çıkabilir. Bu anlatım bozukluğuna yol açar.

1. Adam politayla karısından çok ilgileniyor.

      2. Sen onu benden çok aradın

B. YAPISAL BOZUKLUKLAR

1. Yüklem Yanlışlığı:
Yüklemin eksikliği, fiil çekimi yanlışlığı gibi sebeplerle ortaya çıkan anlatım bozukluklarına denilir.

1. Akşam yemeğinde tavuk, makarna ve ayran içtik.

• ( Akşam yemeğinde tavuk, makarna yedik ve ayran içtik.)

2. İçkiyi az sigarayı hiç içmem.

• ( İçkiyi az içerim, sigarayı hiç içmem.)

       3. Ablam kahvaltı hazırlıyor,biz de ona yardım ediyorduk.

• (Ablam kahvaltı hazırlıyordu, biz de ona yardım ediyorduk.)

2.  Fiilimsi Eksikliği:
Birleşik yapılı fiillerde fiilimsinin kullanılması gerektiği  halde kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol açar.

1. Senin hakkında konuşulanların yersiz  ve doğru olmadığını söyle.

• ( Senin hakkında konuşulanların yersiz olduğunu ve doğru olmadığını söyle.)

       2. Baloya güzel bir elbiss ve pahalı mücevherler takarak geldi.

• ( Baloya güzel bir elbise giyerek ve pahalı mücevherler takarak geldi)

3. Özne Eksikliği:
​Cümlede özne kullanılması gereken yerde kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol açar.

1. Müdürün yetkileri alınarak, kovuldu.

• ( Müdürün yetkileri alınarak, müdür kovuldu.)

       2. Arabamın gerekli bakımlarını yaptım ve sattım.

• ( Arabamın gerekli bakımlarını yaptım ve onu sattım.)

       3. Herkes kıyıya vuran balinayı seyrediyor, kimse yardım etmiyordu.

• (Herkes kıyıya vuran balinayı seyrediyor,kimse yardım etmiyordu.)

4. Özne Yüklem Uyuşmazlığı
A) Özne yüklem uyuşmazlığı farklı şekillerde olur.  Özne tekil ise yüklem tekil olur. Özne çoğul ise:

1. Çoğul özne insansa tekil de olabilir çoğulda olabilir:

• Arkadaşlar eve geldi /geldiler.( İkisi de olur)
• Dostlarım beni yalnız bırakmadı/ bırakmadılar.( ikisi de olur.)

      2. Çoğul özne insan değilse yüklem tekil olur.

• Köpekler sabaha kadar havladı. ( ‘havladılar’ olmaz.)
• Kuzular  evin önünde oynuyor.( ‘oynuyorlar’ olmaz.)

      3. Çoğul özne insan değilse ama kişileştirme sanatına tabi olmuşsa yani insanmış gibi ele alınmışsa tekil de olur çoğulda.

• Martılar bana uzaklardan selam getirdi/getirdiler.( ikisi de olur.)
• Dağlar insanların hallerine ağlıyor/ağlıyorlar.( ikisi de olur.)

B) Özne topluluk ismi ise yüklem tekil olur. Topluluk ismi çoğul eki almışsa yüklem tekil de olabilir çoğul da.

1. Okulun takımı yenilmiş.
2. Bütün ekipler sahaya indi/ indiler( ikisi de olur)

C) Eylem İsimleri özne olduğunda tekil de olsa çoğul da olsa yüklem tekil olur.

1. Konuşma çok uzun  sürdü.
2. Konuşmalar çok uzun sürdü. (‘sürdüler’ olmaz)

D) Çoğul Sayılar Özne ise Yüklem Tekil Olur.

1. Çocuğu üç kişi dövmüş. ( ‘dövmüşler’ olmaz.)
2. Beş kişi yardıma geldi.( ‘geldiler’ olmaz.)

E) Saygı ,küçümseme gibi durumlarda özne tekil olsa da yüklem tekil de , çoğul da olabilir.

1. Sevda Hanım bizi adam yerine koymadı/ koymadılar.( sitem anlamı var. İkisi de olabilir)
2. Mehmet Bey ne kadar da anlayışlı/ anlayışlılar. ( Küçümseme. İkisi de olabilir.)

F) Özne belgisiz zamir ya da belgisiz sıfat ise yüklem tekil olur.

1. Toplantıya kimse gelmedi. (‘gelmediler’ yanlış)
2. Herkes seni tanıyor.( ‘tanıyorlar’ olmaz.)

G) Eğer cümlede birden fazla kişi varsa:

1. Özne 1.ve 2. tekil şahıs  ise yüklem 1. Çoğul olur.

• Sen ve ben geldik.( ‘geldiniz’ olmaz.)

      2. Özne 1. ve 3. şahıs ise yüklem 1. Çoğuldur.

• Ben ve o yürüyüşe çıktık. ( ‘çıktılar’ olmaz.)

      3. Özne 1.2. ve 3. Şahıs ise yüklem 1. Çoğul şahıs olur.

• Sen ,ben ve Ali yürüyüşe çıkacağız. ( Özel isimler 3. Şahıs sayılır.)

      4. Özne 2. ve 3. şahıs ise  yüklem 2. Çoğul şahıs olur.

• Sen  ve Mehmet gidin.( ‘gitsinler’ olmaz.)

      5. Özne 3. tekil ve 3. tekil ise yüklem 3. çoğul olur.

• O ve Sedat beraber yürüyceklermiş.( doğru kullanım)

5.  Sözcük Türetme Yanlışlığı
Sözcükleri dil bilgisi kurallarına uymadan türetirsek anlatım bozukluğu yapmış oluruz.

1. Bekir Abim on yedi yıldır bakkalcılık yapıyor. ( bakkallık)
2. Eğitim bilinçleşmeyi sağlayacaktır.( bilinçlenmeyi)
3. Marketteki her şeyi pahalılandırmışsınız.( pahalılaştırmışsınız.)

6.   Nesne Eksikliği:
Cümlede nesnenin kullanılması gereken yerde kullanılmaması anlatım bozukuğuna yol açar.

1. Ödevlerine önem verdiğini, dikkatle yaptığı biliyorum.

• ( Ödevlerine önem verdiğini, ödevlerini ( ya da onları) dikkatle yaptığını biliyorum.)

      2. Köydeki işlerine dikkat etmez, her zaman aksatırdı.

• ( Köydeki işlerine dikkat etmez, onları her zaman aksatırdı.)

7.  Dolaylı Tümleç Eksikliği:
Dolaylı tümlecin kullanılması gereken yerde olmaması anlatım bozukluğuna yol açar.

1. Karaya yaklaşıyor muyuz yoksa uzaklaşıyor muyuz anlamadım.

• ( Karaya yaklaşıyor muyuz yoksa karadan uzaklaşıyor muyuz anlamadım.)

      2. Çocuklarımızı önemsemeli ve destek olmalıyız.

• ( Çocuklarımızı önemsemeli ve onlara destek olmalıyız.)

8. Edat Tümleci Eksikliği
Edat tümlecinin ( ya da ile ile yapılan zarf tümlecinin. Çünkü edat tümlecinin varlığının kabul görüp görmediği belli, değil.) olması gereken yerde kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol açar.

1. Öğrencilerine yardım eder, ilgilenirdi.

• (Öğrencilerine yardım eder, onlarla ilgilenirdi.)

      2. Arkadaşlarına kötü davranır, dalga geçerdi.

• ( Arkadaşlarına kötü davranır, arkadaşlarıyla dalga geçerdi.)

9. Tamlama Yanlışlıkları:
A) Bir isim ile bir sıfatı aynı tamlanana bağlanması anlatım bozukluğuna yol açar.

1. Askeri ve devlet okulları sınavları yakında başlar.

• ( Askeri okullar ve devlet okulları sınavları yakında başlar)

      2. Epik ve eşk şiirleri hakkında konuştuk.

• ( Epik şiirler ve aşk şiirleri hakkında konuştuk.

B) Çoğul anlamlı sıfatın tamlananı tekil olmalıdır.

1. Birçok kişiler olayı gördü.

• ( Birçok kişi olayı gördü.)

      2. Her türlü problemlere karşı önlem aldım.

• ( Her türlü probleme karşı önlem aldım.)

C) Tamlayan Eki Eksikliği anlatım bozukluğuna yol açar.

1. Her önüne gelen aklına esen düşünceyi  ifade etmesi çok sakıncalıdır.

• ( Her önüne gelenin aklına esen düşünceyi ifade etmesi çok sakıncalı bir davranıştır.)

10. Çatı Uyuşmazlığı:
Birleşik cümlelerde yüklem edilgense diğer yüklem ya da fiilimsiler de edilgen olmalı, yüklem etken ise diğerleri de etken olmalıdır. Bu kurala uyulmadığında anlatım bozukluğu ortaya çıkar.

1. Bütün işleri halledip öyle gidilecekti.

• ( Bütün işler halledilip öyle gidilecekti.)

      2. Çok  çalışılıp çok para kazanmış.

• ( Çok çalışıp çok para kazanmış.)